Лінкі ўнівэрсальнага доступу

“Прыгоды АРА ў Беларусі” (фотарэпартаж і поўны тэкст кнігі)


Галіна Абакунчык, Менск У менскім Доме літаратара адбылася канфэрэнцыя з нагоды выхаду кнігі Аляксандра Лукашука “Прыгоды АРА ў Беларусі”. Гэта пятае выданьне з сэрыі “Бібліятэка Свабоды”, прысьвечаная амэрыканскай гуманітарнай дапамозе ў Беларусі. “АРА” – гэта абрэвіятура словазлучэньня, якое з ангельскай перакладаецца, як “Амэрыканская адміністрацыя дапамогі”. “АРА” была арганізаваная з ініцыятывы 34-га прэзыдэнта ЗША Гербэрта Гувэра з мэтай падтрымкі жыхароў эўрапейскіх краінаў, пацярпелых у часе першай усясьветнай вайны. Гэтую дапамогу афіцыйныя гісторыкі замоўчваюць і па сёньня. Кніга сталася першым дасьледаваньнем амэрыканскай дабрачыннай прысутнасьці ў Беларусі.

Канфэрэнцыя распачалася на паўгадзіны пазьней ад плянаванага часу, паколькі да апошняга моманту не было пэўнасьці, ці дазволіць адміністрацыя Дома літаратара правесьці сустрэчу ў актавай залі.

Заля была запоўненая людзьмі. Сярод гасьцей – прадстаўнікі амбасадаў іншых краінаў, вядомыя беларускія літаратары, палітыкі й мовазнаўцы, такія, як Рыгор Барадулін, Валянцін Тарас, Генадзь Бураўкін і многія іншыя, а вядзе вечарыну старшыня беларускага ПЭН-цэнтру Лявон Баршчэўскі.

Адной зь першых слова ўзяла прадстаўніца дыпкорпусу ЗША ў Беларусі Констанс Фліпот. Пра ўнікальнасьць дасьледчай працы ў кнізе “Прыгоды АРА ў Беларусі” гаварылі таксама вядомыя ў Беларусі гісторыкі, літаратары й палітыкі, якія прынялі ўдзел у вечарыне. Сярод іншых гісторык, супрацоўнік Нацыянальнага архіву Віталь Скалабан. Вось што ён сказаў у інтэрвію Свабодзе.

(Скалабан: ) “Яна ўнікальная тым, што тут выкарыстаныя дакумэнты, як з амэрыканскага боку, так і дакумэнты беларускіх уладаў. Якраз аўтару, Аляксандру Лукашуку ўдалося іх паяднаць і стварыць вельмі ўражлівую карціну падзей у гэтыя цяжкія для Беларусі гады. Гэта наватарская работа. Фактычна, яна падае мэтодыку для далейшых дасьледаваньняў.”

Іншыя выступоўцы казалі, што “Прыгоды АРА ў Беларусі” ёсьць першая кніга, зь якой можна даведацца пра факт амэрыканскай дабрачыннай прысутнасьці ў Беларусі, які, фактычна, выкрасьлены з гісторыі краны. І ўсе гэтыя, амаль сто гадоў, гісторыя АРА застаецца недаступнай для нашчадкаў тых беларусаў, якія карысталіся гэтай дапамогай і, магчыма, якія гэткім чынам уратавалі сваё жыцьцё.

Да прыкладу, толькі ў Энцыкляпэдыі Беларусі за 1996 год гаворыцца некалькі словаў пра АРА. Прычым, сутнасьць гэтай арганізацыі тлумачыцца ў беларускай энцыкляпэдыі ў стылі часоў “халоднай вайны”, як спробы “амэрыканскага імпэрыялізму” усталяваць у Беларусі эканамічнае й палітычнае панаваньне, што, натуральна, зьяўляецца хлусьнёй, бо гэтыя 13 амэрыканцаў, якія працавалі ў праграме АРА, кармілі галодных, лячылі хворых, апекаваліся ўцекачамі і сіротамі, змагаліся з ЧК і камуністычнай бюракратыяй.

Аўтар даводзіць, што амэрыканская дапамога ў 1920-х гг. склала каля 80 мільёнаў даляраў у сёньняшніх коштах. А вось як успамінае харчы ад АРА адна з атрымальніцаў дапамогі ў 1921 годзе, вучаніца другой клясы менскай школы на вуліцы Падгорнай (цяпер Карла Маркса) Яніна Каханоўская, якая цяпер жыве ў Нью-Ёрку:

(Каханоўская: ) “Я хадзіла ў школу, і нам давалі абеды. І ўсё аказалі: АРА дае. Але мы ўяўлялі сабе, што АРА гэта нешта такое абстрактнае: дае абеды рука нейкая. А што гэта? Гэта ж былі дзеці. Малако добрае было. Давалі добры кубак какава, булачку, і гэта можна было піць колькі хочаш. Бацька ж мой працаваў і прыносіў прадукты таксама – прадукты АРА. Фасоля была такая смачная. Можа якіх дзесяць гатункаў фасолі. І нават былі фасолькі з пражылкамі, з рознымі рысункамі. А смак – ну надзвычайны...”

Аўтар кнігі Аляксандр Лукашук, падчас дасьледаваньня гісторыі АРА, якую ён праводзіў у архівах Гувэраўскага інстытуту ў Каліфорніі, знайшоў там вельмі шмат цікавага пра Беларусь. Вось што ён сказаў у інтэрвію беларускай службе Радыё Свабода за некалькі хвілінаў да пачатку імпрэзы:

(Лукашук: ) “У архівах Гувэраўскага інстытуту захоўваюцца дзесяткі сюжэтаў для дасьледаваньняў гісторыі Беларусі. Я быў, канечне, асабліва ўражаны, калі сустрэў сваё прозьвішча сярод тых, хто атрымліваў амэрыканскую дапамогу на Берасьцейшчыне ў 1920-х гадах. Там шмат прозьвішчаў, якія супадалі зь імёнамі мах берасьцейскіх аднаклясьнікаў, сваякоў, людзей з нашай мясцовасьці. Некалі я спытаў у ўнука Гербэрта Гувэра, што на яго думку можна было бы зрабіць сёньня, праз дзесяцігодзьдзі пасьля завяршэньне працы Гувэра ў Беларусі, што магло бы ўсьцешыць ягонага дзеда. І ён мне сказаў – рабіце, што магчыма, каб гэтая праца майго дзеда стала вядомая людзям.”

Удзельнікі сёньняшняй імпрэзы пачулі голас самога Гербэрта Гувэра, запісанага на магнітафоннай стужцы, якая цяпер захоўваецца ў архівах. Прагучалі таксама ўрыўкі з сэрыі радыёпраграмаў з аднайменнаю назваю “Прыгоды АРА ў Беларусі”, якая гучала на хвалях Радыё Свабода ў 2004 годзе.

Кніга Аляксандра Лукашука “Прыгоды АРА ў Беларусі” паступілі ўжо ў шэраг Цэнтральных бібліятэкаў Беларусі, у тым ліку ў абласных гарадах, у музэі, рэдакцыі газэтаў. Неўзабаве яна таксама будзе распаўсюджаныя ў цэнтральных бібліятэках замежных краінаў.

“Прыгоды АРА ў Беларусі” – напісаная клясычным правапісам, так званай “тарашкевіцай.” Паводле мовазнаўцы Зьмітра Саўкі, гэтая праца адна з нешматлікіх, якую можна браць за ўзор клясычнага правапісу.

(Саўка: ) “Гэта вельмі станоўча сьведчыць пра кнігу й гэта вельмі станоўча сьведчыць пра сытуацыю. Бо русізмы й саветызмы, уласьцівыя мове 70–80-х гадоў, яны паступова адышлі й на сёньня, з гэтай мовай ужо ня сорамна выступіць у сьвеце”.

Гэта быў мовазнаўца Зьміцер Саўка. Старшыня беларускага ПЭН-цэнтру Лявон Баршчэўскі, кнігу “Прыгоды АРА ў Беларусі” назваў каштоўнай з гледзішча ня толькі гістарычнага дасьледаваньня, але таксама й журналісцкай працы аўтара.

(Баршчэўскі: ) “Кніга напісана вельмі прафэсійна: гэта праца й гісторыка, і журналіста адначасна. І гэта захапляльнае чытаньне. А захапляльнае таму, што параўноўваеш з сёньняшнім днём і бачыш, шмат агульнага ў сытуацыі, у той фразэалёгіі, якой карыстаецца ўлада. І гэтым кніга вельмі каштоўная. Нашыя гісторыкі павінныя пісаць вось такім чынам, як гэта зрабіў Алесь Лукашук. Віншую яго з гэтай кніжкай.”

***

“Амэрыканская адміністрацыя дапамогі” была створаная ў 1919 годзе з ініцыятывы будучага 34-га прэзыдэнта ЗША Гербэрта Гувэра з мэтай дапамогі жыхарам эўрапейскіх краінаў, пацярпелых у выніку першай усясьветнай вайны. На гэта Кангрэс ЗША выдзеліў 100 мільёнаў даляраў. Толькі для падсавецкай Беларусі гэтая дапамога склала 14 тонаў харчоў, мэдыкамэнтаў, абсталяваньня, адзеньня коштам амаль 3 мільёны даляраў. Гербэрт Гувэр уратаваў ад галоднай сьмерці каля 20 мільёнаў чалавек – больш за ўсіх у гісторыі чалавецтва. “Прыгоды АРА ў Беларусі” й ёсьць першая кніга, зь якой можна даведацца пра факт амэрыканскай дабрачыннай прысутнасьці ў Беларусі.

Кніга Аляксандра Лукашука “Прыгоды АРА ў Беларусі” – гэта пятая кніга, якая выйшла ў сэрыі “Бібліятэка Свабоды”. Раней былі кнігі “Верш на Свабоду”, “Дарога праз Курапаты”, “Быкаў на Свабодзе” й “Дуліна ад Барадуліна.”

Поўны тэкст кнігі разам зь іншымі публікацыямі таксама даступны на нашым вэбсайце на старонцы “Бібліятэка Свабоды” (PDF).

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG